शेवगा हे एक असे पीक आहे जे कमी पाऊस आणि कोरडे हवामान असलेल्या भागात वाढते. हे मुख्य पिकांमध्ये आंतरपीक म्हणून किंवा आंबा, पेरू, सफरचंद, संत्रा आणि लिंबू यांसारख्या बागांमध्ये आंतरपीक म्हणून घेतले जाऊ शकते. भारतातील तामिळनाडू, आंध्र प्रदेश आणि कर्नाटक या राज्यांमध्ये याची मोठ्या प्रमाणावर व्यावसायिकपणे लागवड केली जाते. महाराष्ट्र सरकारच्या फलोद्यान योजनेमुळे या प्रदेशात फळबागांच्या लागवडीतही वाढ झाली आहे, शेतकऱ्यांच्या वाढत्या संख्येने त्यांच्या पिकांमध्ये शेवगा लागवड ही वाढत आहे.
शेवगा ही जगभरातील विविध जेवणामध्ये वापरली जाणारी एक लोकप्रिय औषधी भाजी आहे. हे रक्तातील साखरेची पातळी नियंत्रित करणे, जळजळ कमी करणे आणि पचनास मदत करणे यासारख्या औषधी गुणधर्मांसाठी देखील ओळखले जाते. शेवगा हे एक असे पीक आहे की जे विविध प्रकारच्या मातीत आणि हवामानात सहजपणे घेतले जाऊ शकते. या लेखात, आम्ही शेवग्याच्या यशस्वी लागवडीसाठी काही आवश्यक गोष्टींची चर्चा करू, ज्यात छाटणी, तण नियंत्रण, पाणी व्यवस्थापन, खत व्यवस्थापन, काढणी, आणि कीड आणि रोग व्यवस्थापन यांचा समावेश आहे.
हवामान
शेवग्याच्या वाढीमध्ये आणि विकासामध्ये हवामानाची भूमिका महत्त्वाची असते. 25 ते 35 अंश सेल्सिअस सरासरी तापमान असलेल्या समशीतोष्ण आणि दमट हवामानात पिकाची वाढ चांगली होते. पिकाला भरपूर फुले आणि शेंगा लागतात आणि 40 अंश सेल्सिअसपेक्षा जास्त तापमानामुळे फुले मोठ्या प्रमाणात मरतात. ढगाळ हवामान, कमालीचे थंड तापमान, धुके, मुसळधार पाऊस यामुळेही या पिकाच्या वाढीस अडथळा निर्माण होतो.
शेवगा सर्व प्रकारच्या जमिनीत पिकवता येतो, पण हलक्या ते मध्यम, पाण्याचा चांगला निचरा होणाऱ्या जमिनीत त्याची भरभराट होते. पाण्याचा निचरा न होणारी जड काळी माती टाळावी कारण त्यामुळे मुळे कुजतात आणि झाडे मरतात. मातीसाठी आदर्श पीएच पातळी 5 ते 7.5 दरम्यान आहे.
शेवगा लागवड तंत्रज्ञान
कोरड्या किंवा कमी पावसाच्या प्रदेशात शेवग्याच्या लागवडीचा हंगाम जून ते जुलै असतो. कोकणासारख्या जास्त पावसाच्या प्रदेशात ऑगस्ट ते सप्टेंबर दरम्यान पिकाची लागवड करणे चांगले. व्यावसायिक लागवडीसाठी शेतकऱ्यांनी मे किंवा जूनमध्ये २ x २ x २ फूट आकाराचे खड्डे खणावेत. त्यानंतर एक ग्रॅम चांगले कुजलेले शेणखत, 200 ग्रॅम सिंगल सुपर फॉस्फेट, 500 ग्रॅम निंबोळी खत आणि 10 ग्रॅम दाणेदार कीटकनाशक जमिनीत मिसळून खड्डा भरावा. हलक्या जमिनीत दोन झाडांमधील आणि ओळींमधील अंतर 2.5m x 2.5m (640 झाडे प्रति हेक्टर) आणि मध्यम जमिनीत 3.0m x 3.0m (प्रति हेक्टर 444 झाडे) असावे.
कमी पावसाच्या प्रदेशात बियाण्यांपासून रोपांची लागवड जून आणि जुलै महिन्यात करावी. शेवग्याच्या बिया उपलब्ध झाल्यानंतर टोकन करताना बिया खराब होणार नाहीत याची काळजी घेऊन प्लास्टिकच्या पिशवीत लावावी. रोपाला पाणी दिले पाहिजे आणि बिया पिशवीत ठेवल्यापासून एक महिन्याच्या आत पेरल्या पाहिजेत.
शेवग्याच्या जाती
शेवग्याच्या अनेक सुधारित वाण उपलब्ध आहेत, ज्यात पीकेएम-१ (कोइमतूर-१) आणि पीकेएम-२ (कोइमतूर-२) यांचा समावेश आहे, ज्या तामिळनाडू कृषी विद्यापीठाने विकसित केलेल्या आहेत. या जातींमध्ये प्रथिनांचे प्रमाण जास्त असते आणि ते चमकदार, चवदार शेंगा तयार करतात ज्यांना देशांतर्गत आणि निर्यातीसाठी मागणी असते. बाळासाहेब सावंत कोकण कृषी विद्यापीठाने वितरीत केलेली कोकण रुचिरा ही जात 1.5 ते 2 फूट लांबीच्या त्रिकोणी आकाराच्या शेंगा तयार करते आणि पूर्ण वाढलेल्या झाडाला सरासरी 35 ते 40 किलो शेंगा देतात. भाग्य (K.D.M.-01) ही जात, बागलकोट कृषी विद्यापीठाने प्रसारित केली आहे.
शेवग्याची छाटणी
शेवगा लागवडीमध्ये छाटणी ही एक आवश्यक गोष्ट आहे. लागवडीनंतर तीन ते चार महिन्यांनी आणि झाडांची उंची तीन ते चार फूट झाल्यावर शेंडा वरच्या अर्ध्या ते एक फुटापर्यंत छाटणी करावी. या मुळे झाडाची उंची मर्यादित ठेवण्यास मदत होते आणि शेंगा तयार करणाऱ्या फांद्या तीन ते चार फूट खाली असल्याने काढणी सोपी जाते. त्यामुळे शेंगा काढणे सोपे जाते. शेंगा चार महिने तोडू शकतो आणि एका पिकानंतर झाडांना योग्य आकार देण्यासाठी झाडांची पुन्हा छाटणी करावी.
तण नियंत्रण
उत्पादन वाढवण्यासाठी शेतीमध्ये तण नियंत्रण महत्त्वाचे आहे. तण पोषक, पाणी आणि सूर्यप्रकाशासाठी पिकांशी स्पर्धा करतात, ज्यामुळे पीक उत्पादन कमी होते. त्यामुळे शेतकऱ्यांनी जास्तीत जास्त उत्पादन घेण्यासाठी त्यांच्या शेतातील तणांचे नियंत्रण करणे आवश्यक आहे. मेथीच्या लागवडीमध्ये हाताने तण काढणे, यांत्रिक मशागत आणि तणनाशके या सामान्य तण नियंत्रण पद्धती आहेत.
पाणी व्यवस्थापन
शेवगा हे कोरडवाहू पीक आहे ज्याला थोडे पाणी लागते. तथापि, ते पाण्याचा ताण सहन करू शकते. सुप्त कालावधीत रोपाला पाणी देणे बंद केले पाहिजे, उन्हाळ्याच्या महिन्यांत होते जेव्हा झाडाची पाने खाली पडतात यावेळी पाणी कमी द्यावे. मे पर्यंत वनस्पती सुप्तावस्थेत जाते. फुलांच्या व फळे असण्याच्या कालावधीत सर्वात गंभीर टप्पा आहे, या काळात रोपाला नियमितपणे पाणी दिले पाहिजे. या काळात पाण्याच्या ताणामुळे फुलांच्या उत्पादनात लक्षणीय घट होऊ शकते.
खत व्यवस्थापन
जमिनीत प्रति झाड 10 ते 15 किलो शेण प्रति वर्ष द्यावे. युरिया, फॉस्फरस, पोटॅशियम ही खते प्रत्येक झाडाला त्याच्या विस्तारानुसार द्यावीत. सर्व खते वर्षातून चार वेळा दिली पाहिजेत, प्रत्येक वेळी 5 किलो दराने सूक्ष्म अन्नद्रव्ये मिसळली पाहिजेत. या पद्धतीमुळे झाडांना निरोगी वाढ आणि जास्तीत जास्त उत्पादनासाठी आवश्यक असलेले सर्व पोषक घटक मिळतात.
कापणी
लागवडीनंतर 8 ते 10 महिन्यांनी शेंगा काढणीसाठी तयार होतात. प्रत्येक शेवग्याच्या झाडापासून सुमारे 30 ते 35 किलो हिरव्या शेंगा मिळतात, ज्यामुळे शेवग्याच्या झाडापासून दरवर्षी उत्पादन वाढते. मेथीची लागवड साधारणपणे 6 ते 8 वर्षे आर्थिकदृष्ट्या फायदेशीर असते, त्यानंतर त्याची पुनर्लावणी करणे फायदेशीर असते.
काढणी व प्रतवारी
विविधतेनुसार, शेंगा लागवडीनंतर 5 ते 6 महिन्यांत काढल्या जातात, पुढील काढणीसाठी 3 ते 4 महिने लागतात. शेंगांची काढणी सकाळी लवकर किंवा संध्याकाळी काढणी करावी. काढणीनंतर, शेंगांची विक्री करण्यापूर्वी जाडी, परिपक्वता आणि लांबीनुसार प्रतवारी करावी. ताजेपणा टिकवण्यासाठी शेंगा ओल्या गोणीत गुंडाळल्या पाहिजेत. पूर्ण वाढ झालेल्या शेवग्याचे झाड विविधतेनुसार दरवर्षी २५ ते ३५ किलो शेंगा देऊ शकते.
कीड आणि रोग व्यवस्थापन
कीड नियंत्रण
पाने खाणारी सुरवंट ही एक सामान्य कीटक आहे जी काही दिवसात संपूर्ण झाडाचे नुकसान करू शकते. त्यांचे नियंत्रण करण्यासाठी शेतकरी क्लोरोपायरीफॉस ५०% सायपरमेथ्रिन ५%, लॅम्बडा सायहॅलोथ्रिन किंवा मोनोक्रोटोफॉस या कीटकनाशकांच्या मिश्रणाची फवारणी करू शकतात.
फळ माशी ही आणखी एक सामान्य कीटक आहे जो कोवळ्या आणि तयार शेंगांवर अंडी घालते. त्यांच्या नियंत्रणासाठी शेतकरी रोपावर स्पिनोसॅड ४५ एससी फवारणी करू शकतात.
रोग व्यवस्थापन
करपा
करपा रोगामुळे पानांवर काळे डाग पडतात आणि फांद्या पिवळ्या पडतात आणि गळून पडतात. आपण या रोगावर कार्बेन्डाझिम किंवा मॅन्कोझेबची फवारणी करून नियंत्रण ठेवू शकता.
मर रोग
मर रोगामुळे झाडाचे पिवळे पडणे व सुकणे ही लक्षणे दिसून येऊ शकतात. याला नियंत्रित करण्यासाठी झाडावर कार्बेन्डाझिम किंवा कॉपर ऑक्सिक्लोराईडची फवारणी करून नियंत्रणात ठेवता येते.
शेवगा पिकाच्या विक्रमी उत्पादनासाठी
शेवगा या पिकाच्या लागवडीसाठी योग्य छाटणी, तण नियंत्रण, पाणी व्यवस्थापन, खत व्यवस्थापन, काढणी आणि कीड व रोग व्यवस्थापन आवश्यक आहे. यांचे पालन करून भरगोस उत्पादन व नफ्याची शेवगा लागवड शेती करू शकतो.
1 किलोवॅट सोलर पॅनल बसवा फक्त दहा हजार रुपये देऊन | buy 1kW solar system on EMI.
शेतकऱ्यांसाठी खुशखबर! PM किसानचा 17 वा हप्ता लवकरच, पण ‘हे’ काम पूर्ण करा! PM Kisan Samman Nidhi Yojana
बँकेने ओढून आणलेल्या गाड्या घ्या, येथे मिळतेय कार 1 लाखात तर बाईक व स्कुटी 15 हजारात – union Bank
शेतकऱ्यांसाठी गोपीनाथ मुंडे अपघात विमा योजना|gopinath munde accidental insurance.
शेत जमिनीचा रस्ता मिळवण्यासाठी अर्ज कसा करावा.
गाय गोठा अनुदान महाराष्ट्र 2024, पात्रता, फॉर्म डाऊनलोड व अर्ज करा | gay gotha anudan yojana
Cibil Score Tips: सिबिल स्कोर खराब असल्यामुळे कर्ज मिळत नाही? वापरा ‘ही’ पद्धत लगेच मिळेल पर्सनल लोन.
Instant personal loan mobile application |KreditBee या ॲप द्वारे 10 मिनिटात पर्सनल लोन मिळवा.
PM Kisan Yojana : खुषखबर! पीएम किसान योजनेचा 16 वा हफ्ता ‘या’ दिवशी शेतकऱ्यांच्या खात्यात जमा होणार पैसे.